Stowarzyszenie ,,Kieleckie Forum Rozwoju – Kielce Plus” opracowało analizę prawną dotyczącą poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o referendum lokalnym.
Poniżej przedstawiamy treść tej analizy.
Projekt dotyczy zmian w zasadach organizowania i przeprowadzania referendum lokalnego m.in.: wprowadzenie reguły, zgodnie z którą referendum będzie można przeprowadzać dwa razy w czasie trwania kadencji; zmniejszenie o połowę liczby obywateli niezbędnych do zainicjowania referendum; zagwarantowanie inicjatorom referendum 6 miesięcznego (dotychczas jest to 60 dni) terminu na zebranie podpisów mieszkańców popierających referendum; wydłużenie terminu na zaskarżenie do sądu administracyjnego uchwały organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego odrzucającej wniosek mieszkańców w sprawie przeprowadzenia referendum; wydłużenie terminu na usunięcie braków formalnych wniosku o referendum; wydłużenie terminu na złożenie do sądu administracyjnego skargi na postanowienie komisarza wyborczego odrzucającego wniosek o przeprowadzenie referendum; wydłużenie terminu na wniesienie skargi kasacyjnej; stworzenie możliwości utrwalania pracy komisji wyborczej za pomocą aparatów fotograficznych oraz kamer; zwiększenie liczby mężów zaufania wyznaczanych do pracy w komisji wyborczej; zniesienie progu frekwencji, od którego zależy ważność referendum Analiza projektu: Projektowane rozwiązania w zakresie, w jakim odnoszą się do tzw. referendów odwoławczych, mogą budzić wątpliwości w świetle art. 169 ust. 1 Konstytucji, gdyż, znosząc wymóg osiągnięcia jakiejkolwiek frekwencji dla wiążącego charakteru referendum, wydają się ww. relację zaburzać, nadmiernie ułatwiając odwoływanie wybieralnych organów samorządowych.
W zakresie, w jakim przepisy projektu odnoszą się do tzw. referendów tematycznych (merytorycznych) – wydają się one niedopuszczalne w świetle art. 170 Konstytucji – gdyż nadmiernie ograniczają możliwość przeprowadzania referendów jedynie do dwóch terminów w toku kadencji organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego). Wydaje się, że samo ilościowe ograniczenie terminów referendów lokalnych nie koresponduje z ratio legis tej instytucji. Zakładając, że referendum lokalne umożliwia wspólnocie samorządowej wypowiedzenie się odnośnie do istotnej dla niej sprawy, należałoby przyjąć, że wymogi formalne dotyczące referendów powinny mieć na celu weryfikację, czy dana sprawa wzbudza zainteresowanie członków danej wspólnoty.
Taki cel zdaje się realizować np. wymóg konieczności zebrania przez inicjatorów referendów określonej liczby podpisów poparcia. Wątpliwości w zakresie ochrony danych osobowych i prawa do prywatności wywołuje przyznanie mężom zaufania, obserwującym głosowanie w referendum lokalnym, prawa do tego, aby „utrwalać pracę komisji za pomocą aparatów fotograficznych i kamer” (projektowana zmiana art. 51 ustawy o referendum lokalnym). W toku prac legislacyjnych nad projektem szczególnej analizy wymagają proponowane zmiany w art. 8a ustawy, które sprowadzają się do usunięcia zakazu zarządzania referendum lokalnego na dzień, na który zarządzone zostały wybory do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, wybory Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, czy wybory do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej. Zakaz ten, wprowadzony w 2018 r., uzasadniano trudnościami organizacyjnymi związanymi z przeprowadzaniem wyborów i referendów lokalnych w tym samym dniu. Stąd jego zniesienie wymagałoby ponownego rozważenia tej kwestii, przy czym wydaje się, iż zasadne byłoby zasięgnięcie opinii Państwowej Komisji Wyborczej.
Pozytywnie należy ocenić zabiegi mające ułatwić udział mieszkańców i obywateli w sprawowaniu władzy. Jednak niektóre proponowane rozwiązania wymagają szczegółowej analizy legislacyjnej pod katem zgodności z konstytucją.
Analiza badawcza i prawna powstała na potrzeby ,,Regionalne Obserwatorium Legislacyjne”, w ramach programu Rządowego Programu Organizacji Obywatelskich na lata 2018 – 2030 sfinansowanego ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego.
